Filmy dokumentalne o Polsce: historii, społeczeństwie i kulturze

mat. pras.

Dokument to wyjątkowy gatunek, w którym przeplatają się zarówno prawdziwe materiały filmowe, nakręcone bez pawilonów, aktorów i scen z gier, jak i opinii autora. Nie da się uznać filmów dokumentalnych za idealnie obiektywne, gdyż autor może przedstawić ujęcia lub szkice z życia lokalnego mieszkańca z własnej perspektywy – aby hobby głównego bohatera, sloty online na pieniądze, stało się przejawem aktywności i awanturnictwa lub część charakteru introwertyka skupionego wyłącznie na usługach online. Same ramki również można dobrać według własnego gustu, pokazując jedną stronę i nie wpływając na drugą. A jednak to właśnie w filmach dokumentalnych, w odróżnieniu od fikcji, prezentowane jest prawdziwe życie – bez upiększeń i narzucania namiętności. Dla tych, którzy chcą dowiedzieć się nieco więcej o Polsce, niektóre z tych filmów są warte obejrzenia.

Przewodnik po Polakach

Unikalny cykl, który powstał w roku 2011 i został wydany do masowej sprzedaży na płytach DVD, przeznaczony jest dla obcokrajowców. Miał pokazać mieszkańcom innych krajów, czym jest Polska, czym charakteryzują się Polacy oraz jakie myśli i trendy wywołały określone wydarzenia w kraju. Cykl pięciu filmów obejmuje różnorodne sekcje społeczno-kulturowe. Został stworzony przez Instytut Adama Mickiewicza w ramach programu kulturalnego Polskiej Prezydencji w Radzie Unii Europejskiej w 2011 roku

Beats of Freedom – Zew Wolności

Reżyser filmu Leszek Gnoiński postanowił pokazać muzykę rockową jako czynnik wyzwalający wydarzenia historyczne. Jak sam mówi, to muzyka rockowa stworzyła jego świat kulturowy, ale także wpłynęła na jego twórczość. W ramach filmu spotkał się z muzykami rockowymi, producentami i fanami muzyków rockowych, omówił trendy muzyczne i wydarzenia polityczne. Rock jako część kultury i historii na kanwie dobrej muzyki i odważnych wypowiedzi to pierwsza część cyklu Beats of Freedom o Polsce.

Sztuka Wolności

Dokument Wojtka Sloty i Marka Kłosowicza opowiada o najsłynniejszych polskich himalaistach: Jerzym Kukuczce, Wandzie Rutkiewicz, Krzysztofie Wielickim i Andrzeju Zawadzie. Reżyserowi udało się pokazać nie tylko piękno bajecznych gór i romantyczność wypraw, ale także życie polskich himalaistów. Film rozgrywa się w latach 70. i 80., i dla niektórych będzie nostaligczną podróżą do czasów PRL-em, gdzie pomimo skromnych warunków życia i maksymalnej izolacji od kapitalistycznego Zachodu dokonywano fantastycznych osiągnięć kulturalnych i naukowych. Film zdobył maksymalną liczbę nagród na wszystkich pokazach specjalistycznych poświęconych wspinaczce górskiej i zdobywaniu gór.

Zabawki

Film dokumentalny, który nie pozostawi nikogo obojętnym. Poświęcony jest zabawkom i rozrywkom, jakie były dostępne dla polskich dzieci w epoce rozwiniętego socjalizmu. Oto naiwne, masowo produkowane zabawki, podobne do tych, które obecnie znajdują się na półkach sklepowych, oraz wyjątkowe zjawiska społeczno-kulturowe odzwierciedlone w świecie dziecka:

Choinki i dekoracje wnętrz odzwierciedlające najważniejsze kamienie milowe w historii Polski;
zegarkowe figurki Stalina lub Lenina wydawane okresowo przez branżę;
samego Andrzeja Dudzińskiego to kultowa postać lat 80-tych.

Dużą uwagę przywiązuje się nie do gier fabrycznych, ale do domowych produktów, które były integralną częścią sowieckiego życia. Szczerze podziwiając chłopców i dziewczynki tamtego okresu, reżyser Andrzej Wolski pokazał skromne zabawy z guzików, drutów i gumek, a także poprosił o podzielenie się wspomnieniami z dzieciństwa znanych Polaków - Tomasza Jastruna, Doroty Masłowskiej, Wociecha Pshonyaka, Lecha Wałęsy , Henryk Wuez . W zabawkach wykonanych z butelek i korków, szklanych skarbach i kolekcji noży ktoś z pewnością rozpozna swój arsenał.

Strój polityczny

Jeden z najbardziej kontrowersyjnych i ciekawych filmów tego cyklu, bliski każdemu, kto przeżył okres realnego socjalizmu. Na półkach sklepów wiszą wyłącznie ubrania robocze, z ekranów płyną wezwania, aby zachować skromność i nie popadać w narcyzm, a zakup jakiegokolwiek importowanego przedmiotu staje się cenionym marzeniem. Film ukazuje jednocześnie zaradność polskich fashionistek, którym nawet w takich warunkach udało się wyglądać stylowo i atrakcyjnie, a także indywidualne ekscesy systemu politycznego. Czy ktoś zapomniał, jak kolorowe skarpetki lub krawat krótszy niż zalecana długość mogą skutkować 15-dniowym więzieniem? Ten film przypomni Wam o takich wydarzeniach. Styl hippisowski , rozkwit mody punkowej, który rozprzestrzenił się z Polski na cały ZSRR, pierwsze kokardki oparte na zachodnich trendach są także pokazywane jako część kultury i historii.

Sztuka znikania - Sztuka znikania

Tematykę filmu można nazwać nieoczekiwaną – wydawać by się mogło, że Polska i kult Voodoo mają coś wspólnego.. Film opowiada historię haitańskiego szamana voodoo, który na zaproszenie Jerzego Grotowskiego odwiedził w 1980 roku PRL. Fakty, o których się nie mówi i hobby, za które można trafić do szpitala psychiatrycznego, pojawiają się w zupełnie nowej odsłonie. Okazuje się, że ówczesna władza nie miała zbyt jasnego stosunku do kontrowersyjnego kultu Haiti i często sięgała nawet do takich praktyk. Nieznana historia Polski jest prawdziwym bohaterem tego filmu, który nie jest już dokumentem, ale wyraźnie zbudowanym na wydarzeniach historycznych.

Neon

Najnowszy film z cyklu historycznego opowiada o kolejnym modnym w Polsce hobby – neonach. Polska jako pierwsze z państw radzieckich uległa temu trendowi – sklepy i instytucje publiczne imponowały sowieckim turystom mnóstwem reklam neonowych i płonących lamp. Część historyczna ukazana w filmie obejmuje zarówno okres przedwojenny, kiedy neon nie był jeszcze tak powszechny, jak i okres powojenny, kiedy w kraju doszło do najpoważniejszych przemian. Reżyser płynnie prowadzi widza przez 123 lata do czasów współczesnych. Neony, podobnie jak bohater tego filmu, ukazane są jako promyk nadziei dla Polski – szansa na ponowne przebudzenie i zajęcie należnego jej miejsca na arenie światowej.

Inwazja na Polskę - niemiecki dokument dokumentalny z 1940 roku

Jeden z najbardziej szczegółowych filmów poświęconych 1940 rokowi. Film nagrywają niemieccy reporterzy wkraczający do miast i wsi wraz z oddziałami Wehrmachtu. W filmie nie ma krwi i ofiar, gdyż jego pierwotnym zadaniem jest ukazanie ruchu wyzwoleńczego Niemiec, lśniącego systemu sowieckiego. Widz nie zobaczy przeciwników tego schwytania, choć oczywiste jest, że oni i represje wobec nich nadal były. Można jednak zobaczyć pejzaż miejski Polski tamtego okresu i wiele obiektów historycznych, które przestały istnieć po wojnie. Jednocześnie można zobaczyć życie armii niemieckiej.

Dzieci Leningradu

Reżyserzy Andrzej Celiński i Hanna Polak podjęli się pokazania drugiej strony polskich miast – życia osób bezdomnych, a zwłaszcza dzieci. Przerażający bezpośredniością, a nawet cynizmem film pokazuje, jak pedofile korzystają z usług takich nastolatków i jak obojętność mieszczan, którzy nie dostrzegają tej strony, powoduje śmierć.

Dziecięce prostytutki, dzieci narkomańskie i złodzieje – autorka pokazuje, co dokładnie je takimi powoduje i jak niewystarczające wysiłki rządu nie są w stanie naprawić tej sytuacji. Będzie to miało wpływ na życie domów dziecka i organów ścigania. Reżyser starał się pokazać ten świat i zwrócić uwagę na problem, aby choć trochę pomóc tym dzieciom. Jednak nawet z tonu autora jasno wynika, że niewiele się zmieni.

Mówiące głowy

Film przekrojowy, powstały w nietypowym, ale najbardziej bezstronnym gatunku sondaży ulicznych. Autor Krzysztof Kieślowski po prostu wychodził do miast Polski i pytał przechodniów, kiedy się urodzili, gdzie mieszkają i o czym marzą. Autor proponuje zadać sobie te same pytania, aby porównać się z tamtymi bohaterami – ludźmi, z których wielu już nie żyje, ale ich cele i marzenia pozostały w filmie.

Ukraina: Narodziny narodu

W czterech cyklach Jerzy Hoffman próbował pokazać kształtowanie się państwa ukraińskiego od starożytności do współczesności. Czy nazwać autora celem, zadecyduje każdy z widzów, przynajmniej ekipa filmowa starała się jak najdokładniej pokazać kamienie milowe wydarzeń historycznych, które ukształtowały współczesną Ukrainę. Być może to właśnie w tych ujęciach kryje się klucz do obecnej sytuacji.

Punkt wyjścia

Współczesny polski dokument, dla którego reżyser Michał Szcześniak musiał odwiedzić dziesiątki więzień. Bohaterki szukał wśród kobiet odsiadujących długie wyroki za poważne przestępstwa. Wybrana przez niego Aneta jest morderczynią, która w wieku 19 lat popełniła przestępstwo. Mieszka w więzieniu i podlega jego harmonogramowi, a wybrany przez nią zawód to pielęgniarka opiekująca się niepełnosprawną kobietą. To właśnie jej stopniowo opowiada swoją historię, splątaną przez reżysera w spektakularną splot.

Co ciekawe, pierwotnie miał to być tylko film o kobietach w więzieniu. Artysta zapragnął wówczas nakręcić film fabularny z fikcyjną postacią. Historia Anety wywarła na nim takie wrażenie, że stała się jedyną i główną bohaterką, która nieustannie odnajduje swój punkt wyjścia – w morderstwie, w terminie, w dacie premiery i spotkaniu ze światem, który tak miernie porzuciła.

Polscy dokumentaliści rzadko zdobywają prestiżowe nagrody filmowe, ale ich twórczość zasługuje na uwagę i studiowanie. Pokażą tę Polskę, która mogłaby umknąć pobieżnemu lub zamazanemu spojrzeniu.