Internetowy Słownik Odznaczonych Krzyżem i Medalem Niepodległości. Prace nad upamiętnieniem odznaczonych nabierają tempa
Odznaczenie Krzyż i Medal Niepodległości zostało ustanowione rozporządzeniem Prezydenta RP Ignacego Mościckiego z 29 października 1930 roku w celu „odznaczenia osób, które zasłużyły się czynnie dla niepodległości Polski w okresie przed wojną światową lub podczas jej trwania oraz w okresie walk orężnych polskich w latach 1918–1921, z wyjątkiem wojny polsko-rosyjskiej na obszarze Polski”.
Odznaczenie posiadało trzy klasy: KN z Mieczami – dla tych, którzy walczyli z bronią w ręku o niepodległość Ojczyzny, oraz KN i MN. W roku 1931 Sejm RP zdecydował, że Krzyż i Medal Niepodległości będą wyróżnieniami wojskowymi.
Nadania obejmowały osoby, które zostały wytypowane przez jedną z 27 komisji środowiskowych, takich jak: weterani powstania styczniowego 1863 roku, uczestnicy tajnych akcji oświatowych, działacze PPS, bojownicy OB PPS, uczestnicy rewolucji 1905 roku, członkowie Narodowego Związku Robotniczego, Związku Walki Czynnej, Związku Strzeleckiego, Polskich Drużyn Strzeleckich, organizacji Sokół, organizacji Zarzewie, organizacji harcerskich, Organizacji Młodzieży Narodowej, Organizacji Filareckiej i Organizacji Zaranie, żołnierze Legionów Polskich, POW, formacji polskich na Wschodzie, Armii Polskiej we Francji, obrońcy Lwowa 1918 roku, powstańcy wielkopolscy i powstańcy śląscy, działacze CKN, osoby działające na rzecz niepodległości poza terenem ziem polskich, działacze Komitetu Obrony Narodowej w Ameryce, Związku Obrońców Ojczyzny i działaczki Ligi Kobiet. Od 1938 roku dekorowano osoby „które zasłużyły się czynnie w okresie walk powstańczych o wyzwolenie w roku 1938 Śląska Cieszyńskiego za Olzą”.
Ogółem w latach 1930–1939 nadano 88 753 odznaczenia: 1817 KN z Mieczami, w tym 323 pośmiertnie; 35 271 KN, w tym 7917 pośmiertnie; 51 665 MN, w tym 3019 pośmiertnie. Wśród nadań były dwa odznaczenia zbiorowe dla: poległych i zmarłych powstańców 1863 roku oraz poległych i zmarłych w obronie Lwowa 1–21 listopada 1918 roku.
Część osób odmówiła przyjęcia odznaczenia, demonstrując w ten sposób sprzeciw wobec rządów sanacji; m.in. nestor ruchu socjalistycznego, senator Bolesław Limanowski, były prezydent Stanisław Wojciechowski oraz weteran powstania styczniowego Władysław Kolendo.
Sąd Honorowy orzekł odebranie odznaczenia w 67 przypadkach.
Odznaczeni mieli szereg przywilejów, jak: prawo do zniżki kolejowej, prawo pierwszeństwa ich dzieci przy przyjmowaniu do szkół państwowych i publicznych, prawo pierwszeństwa przy obsadzaniu stanowisk w urzędach, prawo otrzymania pracy i inne.
Pracę nad „Słownikiem odznaczonych Krzyżem i Medalem Niepodległości” podjął, początkowo w pojedynkę, znawca epoki, absolwent UW, Wiktor Cygan w roku 2007. W roku 2015 włączyła się do pracy nad „Słownikiem…” Fundacja Obchodów 100. Rocznicy Odzyskania przez Polskę Niepodległości. Dziś koordynatorem projektu jest wiceprzewodniczący Zarządu Fundacji Adam Borowski. Dzięki środkom pozyskanym od sponsorów prace nabrały tempa. Jeszcze w tym roku na stronie www.fundacja100.pl znajdzie się ponad 20 tys. not biograficznych. W tym roku patronat nad „Słownikiem…” objął premier RP Mateusz Morawiecki. Głównym mecenasem „Słownika…” został PKN ORLEN.
Helena Bourdon
Urodzona 7 lutego 1897 roku w Kijowie, córka Ildefonsa, uznanego lekarza, i Kazimiery z Przyborowskich. Miała dwoje rodzeństwa – siostrę Wandę (ok. 1900–1920) i brata Witolda (1896 – po 1937). Mieszkali przy ul. Spasskiej 24 w Kijowie.
Po ukończeniu z odznaczeniem Państwowego Żeńskiego Gimnazjum Marińskiego Helena wyjechała do Paryża, gdzie studiowała literaturę na Sorbonie. Po powrocie do Kijowa, w lutym 1918 roku wstąpiła do POW, przyjmując pseudonim „Bujwidówna”; pełniła służbę w charakterze wywiadowczyni i łączniczki między lokalami KN3 POW na terenie Kijowa.
10 marca 1920 roku bolszewicka tajna policja CzeKa aresztowała Helenę i Wandę Bourdonówny oraz ich ojca. Tego dnia aresztowano prawie całą Komendę KN3 POW w Kijowie z komendantem Jerzym Bolewskim (1895–1920) na czele.
W związku z Operacją Kijowską (25 kwietnia–8 maja 1920 roku) i zbliżaniem się wojsk polskich do Kijowa siostry Bourdonówny wraz z pozostałymi uwięzionymi członkami KN3 POW bolszewicy wywieźli statkiem do Krzemieńczuka, a stamtąd do Charkowa. 5 kwietnia 1920 roku Helena została zwolniona z więzienia w Charkowie i powróciła do Kijowa. Wandę funkcjonariusze CzeKa rozstrzelali w nocy z 25 na 26 czerwca 1920 roku w swojej siedzibie w Charkowie wraz z Marią Boguszewską, Jadwigą Goszczycką, Marią Gnatkowską-Cyganiewiczówną, Natalią Iżykiewiczówną, Heleną Sikorską, Marią Skrzycką, Jerzym Bolewskim, Zygmuntem Jaegerem, Stanisławem Woronieckim i innymi.
Nie znając losów siostry i bliskich z POW, Helena powróciła do Charkowa. Ponownie zatrzymana przez CzeKa pozostawała w więzieniu do grudnia 1922 roku. W roku 1923 przedostała się do Polski.
W latach 30. mieszkała w Warszawie przy ul. Piusa XI 68 m 7. Utrzymywała się z lekcji języków obcych (przede wszystkim francuskiego) oraz tłumaczeń literackich i handlowych. Od roku 1933 uczestniczyła w pracach Unii Polskich Związków Obrońców Ojczyzny. Należała także do Związku Peowiaków KN3 Wschód.
W roku 1938 została odznaczona Krzyżem Niepodległości.
Niestety, nie znamy daty jej śmierci ani miejsca pochówku.
Ojciec Wandy, dr Ildefons Bourdon, w wyniku starań swoich pacjentów został zwolniony z więzienia jeszcze w końcu kwietnia1920 roku. Później był wielokrotnie więziony, odebrano mu także całe mienie; wraz z żoną cierpiał prześladowania aż do śmierci (prawdopodobnie w 1932 roku). Kazimiera do Polski powróciła po śmierci męża. Brat Witold służył w Wojsku Polskim, m.in.: w 5 Pułku Strzelców Konnych, 7 Pułku Strzelców Konnych w Zbąszyniu, jako adiutant w 21 Pułku Ułanów Nadwiślańskich; w roku 1937 został dowódcą szwadronu tego pułku.