Kontrowersje wokół metali ziem rzadkich. Rola surowców krytycznych w transformacji energetycznej [Europejski Kongres Gospodarczy]

Surowce krytyczne są niezbędne w procesie transformacji energetycznej i cyfrowej. O rosnącym zapotrzebowaniu na surowce krytyczne, w tym metale ziem rzadkich, a także skutkach dla środowiska wynikających z ich pozyskiwania dyskutowano podczas panelu zorganizowanego w ramach Europejskiego Kongresu Gospodarczego. 

Surowce krytyczne dla polskiej gospodarki to – według definicji z Polityki Surowcowej Państwa – takie surowce strategiczne, których możliwości pozyskania zarówno ze źródeł pierwotnych, jak i wtórnych, są obarczone albo dużym ryzykiem, albo istnieją bardzo duże trudności ich pozyskania, a możliwości ich substytucji są niewielkie. Polska, podobnie zresztą jak większość krajów Europy, dysponuje śladowymi złożami takich surowców. Dlatego trzeba je importować z innych części świata. Jak wskazał Tomasz Rogala, prezes zarządu Polskiej Grupy Górniczej, prezydent Eurocoal, Polska niedawno uniezależniła się od dostaw ropy, gazu i węgla z Rosji, ale wraz z innymi europejskimi krajami coraz bardziej uzależnia się od dostaw surowców z takich krajów jak Chiny czy Demokratyczna Republika Konga, które trudno zaliczyć do państw w pełni demokratycznych. 

Surowce krytyczne są niezbędne w przeprowadzeniu transformacji energetycznej, odchodzeniu od paliw kopalnych i rozwoju odnawialnych źródeł energii. – Proces odchodzenia od węgla, powiązany z procesem przechodzenia na inne źródła energii, został jednak nieodpowiednio zaplanowany. Najpierw powinno się wprowadzić nowe źródła, które dostarczałyby energię, a dopiero później powinniśmy redukować dostęp do własnych źródeł. Ubiegły rok pokazał, jak ważnym źródłem energii jest krajowy węgiel. Elementem kluczowym dla przeprowadzenia procesu transformacji jest zabezpieczenie dostaw surowców – podkreślił Tomasz Rogala.

Stopień uzależnienia od importu z Azji i Afryki surowców krytycznych, w tym metali ziem rzadkich, zmniejszyłby się, gdyby w większym stopniu wykorzystywano złoża zlokalizowane w krajach Unii Europejskiej. Jak poinformowała prof. Magdalena Wdowin z Instytutu Gospodarki Surowcami Mineralnymi i Energią PAN, w ostatnim czasie złoża surowców krytycznych odkryto np. w Szwecji i Estonii. Ekstrakcja metali ziem rzadkich oraz ich przetwarzanie wiąże się jednak z negatywnym wpływem na środowisko. Dlatego w niektórych krajach byłyby problemy z pozyskiwaniem pozwoleń środowiskowych na taką działalność. Zdaniem prezesa Rogali problemem byłoby też pozyskanie pracowników, gdyż w wielu europejskich krajach branża górnicza przestała istnieć. Trzeba byłoby odtworzyć te kompetencje, a to wymaga czasu.