Problemy ze zdrowiem psychicznym dzieci i młodzieży – stan badań na rok 2023
Stan zdrowia psychicznego dzieci i młodzieży w ostatnich latach jest coraz bardziej niepokojący, a na jego pogorszenie znaczący wpływ miała pandemia COVID-19. Przeciągający się stan zagrożenia zdrowia zintensyfikował izolację i negatywnie wpływał na poczucie bezpieczeństwa psychologicznego, społecznego lub ekonomicznego rodzin i mógł również wzmagać konflikty rodzinne. Dodatkowym problemem jest rosnąca presja szkoły oraz wymagania ze strony rodziców, a także przemoc rówieśnicza i domowa, co w rezultacie prowadzi do odczuwania lęku i innych trudności w radzeniu sobie w życiu codziennym młodych ludzi i pogarsza ich stan zdrowia psychicznego.
Zdaniem UNICEF-u skala i stopień problemów ze zdrowiem psychicznym nastolatków, nie tylko w Polsce, ale i w całej Europie, są alarmujące. Według statystyk Światowej Organizacji Zdrowia (WHO), samobójstwo to druga najczęstsza przyczyna śmierci młodych ludzi w wieku 15-19 lat w Europie, zaraz po śmierci wskutek wypadków drogowych (UNICEF 2021). UNICEF zanalizował sytuację zdrowia psychicznego dzieci w Europie oraz trendów wpływających na ich dobrostan. Stanowi ona część raportu UNICEF „The State of the World’s Children 2021; On My Mind: promoting, protecting and caring for children’s mental health”. Według danych z raportu, 19% chłopców i ponad 16% dziewcząt w Europie w wieku od 15 do 19 lat cierpi na skutek zaburzeń zdrowia psychicznego. Dziewięć milionów dzieci w wieku 10-19 lat w Europie doświadcza zaburzeń psychicznych, ponad połowę tych przypadków stanowią depresja i zaburzenia lękowe.
Według analizy UNICEF-u, częstotliwość występowania zaburzeń psychicznych u dzieci w wieku 10-19 lat w Polsce wynosi 10,8%, czyli ponad 409 tysięcy nastolatków (181 tysięcy dziewcząt i 228 tysięcy chłopców). Jest duże prawdopodobieństwo, że te dane są zaniżone, ponieważ duża liczba dzieci w Polsce nie jest diagnozowana. Według raportu Najwyższej Izby Kontroli, łącznie 630 tysięcy dzieci w Polsce wymaga specjalistycznej pomocy psychologicznej i psychiatrycznej. Wprawdzie oficjalne dane wskazują, że w 2020 roku 843 dzieci próbowało odebrać sobie życie, ale eksperci szacują, że prób samobójczych było od 80 do 100 razy więcej. Oznacza to, że każdego miesiąca ponad siedem tysięcy dzieci w naszym kraju próbowało popełnić samobójstwo (UNICEF 2021).
Fundacja UNAWEZA w odpowiedzi na te alarmujące statystyki przeprowadziła w latach 2022-2023 badanie „Młode głowy”, którego celem było zanalizowanie problemów, z jakimi na co dzień mierzą się młodzi ludzie. W tym anonimowym badaniu udział wzięło 184 000 uczniów w wieku 10-19 lat ze szkół podstawowych i ponadpodstawowych z całej Polski. Wyniki badań pokazują, że poziom samooceny dzieci i młodzieży w Polsce jest dramatycznie niski. 65,9% uczniów biorących udział w badaniu chciałoby mieć więcej szacunku do samego siebie, 58,4% czasami czuje się bezużyteczna, 46% to osoby o skrajnie niskiej samoocenie, 31,6% uczniów nie lubi siebie, a 26,4% uważa siebie za osobę mniej wartościową od innych (UNAWEZA 2023). Według raportu z ww. badań stres dnia codziennego przerasta 81,9% badanych osób. Dla ponad połowy młodych największym wsparciem jest rodzina, a dopiero potem koledzy i nauczyciele.
Podczas panelu ekspertów dotyczącego wsparcia psychologicznego i opieki psychiatrycznej dzieci i młodzieży, który odbył się w Najwyższej Izbie Kontroli w Warszawie w 2023 roku podkreślano wagę profilaktyki. Damian Marciniak z Departamentu ds. Zdrowia Psychicznego Biura Rzecznika Praw Pacjenta mówił podczas spotkania, że pobyt dziecka na oddziale psychiatrycznym nie zawsze pomaga, ponieważ wcześniej zabrakło działań profilaktycznych. Konsultantka krajowa w dziedzinie psychiatrii dzieci i młodzieży Aleksandra Lewandowska zauważyła, że dzięki odpowiedniej profilaktyce „większość tych pacjentów najprawdopodobniej do systemu, by nie wpłynęła”. Historie młodych ludzi, którzy trafiają do psychiatrów i psychologów często bywają do siebie łudząco podobne. Wybrzmiewa w nich brak zrozumienia i pochylenia się nad potrzebami dziecka ze strony dorosłych w połączeniu z brakiem współpracy instytucjonalnej. Eksperci jednym głosem mówili, że wsparcie dziecka przez rodziców i środowisko, w którym się wychowuje, jest absolutnie kluczowe.
Elżbieta Filipow – socjolożka i filozofka, doktorantka na Wydziale Filozofii Uniwersytetu Warszawskiego. Od wielu lat pasjonuje się psychologią, tłumaczy i recenzuje książki związane z tą tematyką.
