Pamięć przekracza czas. Za każdą tablicą kryje się historia

Przechodząc ulicami Warszawy, nie sposób nie natknąć się na wykonaną z szarego piaskowca płaskorzeźbę upamiętniającą ofiary zbrodniczej niemieckiej okupacji. Tablice Karola Tchorka – bo o nich mowa – w latach 50. stawiano w różnych miejscach stolicy. Do dziś przetrwało ich 165. Pięć lat temu PGE Polska Grupa Energetyczna we współpracy z Instytutem Pamięci Narodowej zainicjowała projekt, mający na celu popularyzację informacji o losach mieszkańców Warszawy w czasie okupacji niemieckiej oraz rewitalizację tablic Tchorka.

Projekt „Tablice Pamięci” pod patronatem Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego, prof. Piotra Glińskiego oraz Ministerstwa Obrony Narodowej został zainicjowany w związku z 80. rocznicą wybuchu II wojny światowej, a jego uroczysta inauguracja odbyła się w październiku 2018 roku. W ciągu pięciu lat PGE przeprowadziła kwerendę historyczną wszystkich tablic Tchorka na terenie Warszawy, zamontowała przy nich ponad 130 tabliczek informacyjnych – także w języku angielskim, wyczyściła i zakonserwowała ponad 100 tablic oraz sporządziła i umieściła w aplikacji Tablice Pamięci oraz na stronie tablicepamieci.pl pierwszą w Polsce elektroniczną bazę ponad 3,1 tys. nazwisk ofiar upamiętnionych Tablicami Tchorka w Warszawie.

Wystawy, koncerty, spotkania z historią

– Projekt nie opierał się tylko na tym, że wzięliśmy niejako pod opiekę tablice, bowiem przeprowadziliśmy także szereg działań mających na celu przypomnienie starszym Polakom, a także turystom odwiedzającym licznie stolicę, jak wyglądała Polska pod okupacją niemiecką. Także młodemu pokoleniu w ramach różnych działań edukacyjnych przekazujemy wiedzę: dzięki komu dzisiaj mogą żyć w wolnej Polsce – powiedział prezes zarządu PGE Wojciech Dąbrowski podczas konferencji podsumowującej projekt. 

Wśród wspomnianych działań była zorganizowana przez Fundację PGE wystawa „Ofiary cywilne Warszawy w czasie niemieckiej okupacji w latach 1939–1945”, prezentowana w hali dworca Warszawa Centralna, w Muzeum Wojska Polskiego oraz przed siedzibą PGE, także koncert „Miasto Pamięci”. Ponadto Fundacja PGE we współpracy z Fundacją Towarzystwa Projektów Edukacyjnych przygotowała program edukacyjny dla szkół „Miasto Pamięci” oraz wystawę i koncert „Warszawa Miasto Bohaterów”. Przeprowadzono również rewitalizację Skweru Męczenników Warszawskiej Woli, zlokalizowanego przy ul. Karolkowej 49 w Warszawie.

Musi trwać pamięć o ofiarach

„Niezmiernie się cieszę, że ta podjęta w 2018 roku inicjatywa przyniosła tak piękne efekty w postaci nie tylko odrestaurowania tablic zainstalowanych w miejscach uświęconych krwią Polaków poległych za wolność ojczyzny, ale również stworzenia strony internetowej oraz innych działań o charakterze edukacyjnym” – napisał wicepremier Jarosław Kaczyński w liście odczytanym w trakcie uroczystości przez historyka red. Tadeusza Płużańskiego. Dodał, że „jest rzeczą szczególnie ważną, by w dzisiejszych czasach, które cechuje swego rodzaju ucieczka od historii, a także wynikające z niej wykorzenienie z przeszłości, pamięć o istocie naszych dziejów trwała”. Wicepremier zwrócił uwagę, że brak takiej pamięci tworzy przestrzeń do manipulacji, kłamstwa i prób zacierania różnic między katami i ofiarami. 

Także minister prof. Piotr Gliński podkreślił, że dzięki tej akcji możemy informować świat o prawdzie historycznej. – Tablice Tchorka miały za zadanie przenosić pamięć o tych wydarzeniach w przyszłość. Warszawa jest miastem świętym poprzez krew ofiar, które były tutaj mordowane. Współczesna Polska pamięta i instytucjonalizuje tę pamięć – powiedział szef MKiDN. Minister podkreślił, że pamięć o wydarzeniach z czasów II wojny światowej jest naszym obowiązkiem. – To nie jest tylko hołd dla ofiar, choć jest to podstawowa sprawa. To także kwestia teraźniejszości i przyszłości. Siła wspólnoty narodowej, jej zdolność do rozwoju gospodarczego, energetycznego czy społecznego zależy od siły naszej tożsamości i siły grupowej narodu, która związana jest z naszą historią – dodał prof. Gliński.

Świadkowie epoki

Prezes Instytutu Pamięci Narodowej Karol Nawrocki przypomniał, że w czasie II wojny światowej Warszawa krwawiła. W Polsce dochodziło do 15 masakr wojennych każdego dnia w odniesieniu i do żołnierzy, i do cywilów. O wielu z tych zbrodni mówią tablice Tchorka. – Te tablice nie są tylko topograficznym punktem na mapie Warszawy. Nie są tylko hołdem dla ofiar i pogardą dla sprawców. Są też wyrazem społecznej, narodowej myśli Polaków o rzeczach dla nas ważnych. A wśród tych rzeczy jest na pewno pamięć. Pamięć, która ma moc przekraczania granicy życia i śmierci. Człowiek może umrzeć, a pamięć o nim będzie trwała – powiedział Nawrocki.

W ramach projektu PGE, wraz z wydawnictwem Biały Kruk, wydano dwujęzyczny album zatytułowany „Pamięć Warszawy”. W nim historycy Wiktor Cygan i Witold Rawski o losach stolicy i jej mieszkańców podczas II wojny światowej opowiadają przez pryzmat tablic Tchorka. W albumie znajdziemy dużo zdjęć archiwalnych oraz współczesnych autorstwa Adama Bujaka. – Dzięki aplikacji i stronie internetowej, które powstały w ramach projektu „Tablice pamięci”, każdy może poznać historię, którą upamiętnia konkretna tablica Tchorka. Można poznać ofiary z imienia i nazwiska. Jest wśród nich wiele dzieci, wiele całych rodzin. Są też zeznania świadków, na ogół spisywane bezpośrednio po zakończeniu II wojny światowej, więc to ważne świadectwo epoki – opowiadał podczas uroczystości Wiktor Cygan. Na spotkaniu obecny był też youtuber Patrick Ney, brytyjski filmowiec mieszkający od kilkunastu lat w Polsce. Promuje nasz kraj, bo po prostu się w nim zakochał. W filmie zrealizowanym dla PGE podkreślił, że wolność, z której dziś korzystamy, „musimy cenić i nigdy jej nie oddać”, a „naszym zadaniem jest zawsze pamiętać o tych, którzy oddali za nią najwyższą cenę”.